import/xml/23/23__1.item indexed_doc 23__1.item 23__1.item Matariki 1881 18810423 1 6 pagedhierarchy 1280 1570 PagedImagePlugin PagedImage HASHc0581facd370dbe6bee9ee 1378708563 20130909 1378708565 20130909 HASHc058.dir 23__1_1.gif:image/gif: 23__1_1_thumb.gif:image/gif: 23__1_1_screen.jpeg:image/jpeg: 23__1_2.gif:image/gif: 23__1_2_thumb.gif:image/gif: 23__1_2_screen.jpeg:image/jpeg: 23__1_3.gif:image/gif: 23__1_3_thumb.gif:image/gif: 23__1_3_screen.jpeg:image/jpeg:

1 Supplementary Material This document has no text.

Abstract <pre> Matariki Editorial explaining the principle of the newspaper as to be an evening star watching and reporting the deeds of the land-hungry. Advises that Maori who possess crown grants should retain those lands in individual titles rather than place them in trusteeship with a committee, trust or company because the lands will be sold with all their resources. A new law for trustees Subtitled: A defence against wrong. Reports an article from the Herald of Gisborne concerning the devastation brought on Maori from misdeeds by trustees of the land. Describes the introduction of legislation regarding succession by a public trust, to land formerly possessed by those who left no will. Judgement of the Supreme Court regarding Pouawa Report of a court case against Te Riihi [William Lee Rees] and two associates who acted as trustees for the Maori land block known as Pouawa. Case overseen by Judges Te Hiira and Oparaina, and assessor Retireti Tapihana [Tapsell]. Judgement against the defendants with Te Riihi appealing to the Supreme Court, which supports the Maori Land Court judgement. A spider web Discussion of new legislation for corporatising Maori land, which is described as a Pakeha wrong. To all the Maori people of this land Notice of the Supreme Court judgement regarding the case between Tareha Te Moananui and Te Riihi [William Lee Rees], concerning Rees charging Tareha 819pounds 19s 3d as legal costs in relation to land. Judgement made against Rees, who is ordered to repay the amount immediately. Writer requests readers submit names of ethical lawyers. To our Maori friends of the East Coast Notice from Panera and Paerana, Gisborne, goods for sale. The sale of Whataupoko Notice from H.J.Wiini, lawyer, regarding 12,400 acres of the Whataupoko land block in the district of Gisborne, Poverty Bay, being available for sale. Notice from H.J.Wiini, lawyer, Gisborne, on behalf of Perihiwa Paaka to Wiremu Rii Riihi [William Lee Rees], Wiremu Pere and Riperata Kahutia, that land registered as 13175 is for sale. </pre>

1 Newspaper pages This document has no text.

1 23__1_1.gif 23__1_1.gif 23__1_1.gif 221310 GIF 1280 1550 221KB 23__1_1.gif 23__1_1.gif <img src="_httpprefix_/collect/[collection]/index/assoc/[parent(Top):assocfilepath]/[srclinkFile]" width="[ImageWidth]" height="[ImageHeight]"> gif 23__1_1_thumb.gif <img src="_httpprefix_/collect/[collection]/index/assoc/[parent(Top):assocfilepath]/[Thumb]" alt="[Thumb]" width="[ThumbWidth]" height="[ThumbHeight]"> 83 100 jpeg 23__1_1_screen.jpeg <img src="_httpprefix_/collect/[collection]/index/assoc/[parent(Top):assocfilepath]/[Screen]" width=[ScreenWidth] height=[ScreenHeight]> 413 500 PagedImage 1 <pre> MATARIKI. " KO IA HE TARINGA ONA HEI WHAKARONGO ME WHAKARONGO." NO. 1. SUPPLEMENT TO THE " AUCKLAND FREE LANCE," APRIL 23, 1881. MATARIKI APERIRA 23, 1881. Ko ahau, ko MATARIKI, te whetu o te ahiahi, e tarewa atu nei i runga i te pae, e titiro atu ana, e whakina atu ana tau whetu ki nga mahi a nga Kaiwhakamate i a koutou whenua. E ara tonu ana ahau i te ra, i te po, e heteri aua ahau, i nga mahi kino, e mahi ana ki runga ki a koutou whenua. E karanga atu ana hoki ahau. Aue! E hika ma E! Ka mate koutou! Ka mate koutou! Ara o koutou whenua. E rite ana ki tetahi pukapuka u kore- rotia ana e koutou, i pena taku mohio- tanga ki to korero kia koutou i nga wha- kaaro a nga kaiwhakamate i o koutou whenua. I roto i nga tau kua pahure ake noi he nui nga mate mo nga whenua i kitea atu. I kitea atu e au nga tane, nga wahine, nga tamariki, nga pani, nga pouaru e tuku atu ana o ratou whenua ki te ringaringa o tetahi tangata ke pu- puri ai. Kia ki atu ahau, kaore e mau —A—ka hoki atu ano kia koutou. Whakina atu ana hoki taku whetu ki ana pononga-utu, e haere ana ki roto i a koutou, e whakawai ana ia koutou, e mea ana kia koutou " Tuhi tuhi! tuhi " tuhi! Kia matou pukapuka. Kei " konei he oranga mo a koutou whenua. " Ma reira hoki ka puta nui te moni kia " koutou. Ka pena tonu te nui o te " moni, me te hirere wai e maringi mai '' ana i runga i nga maunga." Katahi ano, ka tiro atu, E! Ka koa nga ngakau u tu hunga whakawai, a, mai ra. No taku kitenga atu i enei mahi he ki runga ki au, no tu mea, ko to koutou matua tenei i te ao nui, ku u koutou whenua, hei oranga mo koutou, ara, mo o koutou tamariki e tupu aku ana i rutu i te takiwa o tu Pakeha. Koia anu hoki te mea hei whakarangatira ia ratou hei whangai i a ratou, E mohio ana huki koutou ki nga tu tangata kaore nei o ratou whenua e haere noa aua i nga rori, a, kaore he taunga iho mona ki raro, a, matu noa ia. Na, E hika ma, ko taku mua, kia pena koutou inai- anei. Kaore he aroha e te tangata ke kia koutou. Kua hoatu e te Kawana- tanga he Karauna Karaati ki koutou, mo o koutou whenua. Puritia nga wahi hei oranga mo koutou. Ko nga wahi e toe ana, me he mea ka hiahia koutou ki te tuku, he huarahi marama ano mo tena. Kaua e tuku atu i o koutou whenua, ki etahi Komiti, ki etahi kaiti- aki noa iho ranei Kaua ano hoki e tuku i o koutou whenua i runga i nga ritenga Kamupene. Kia ki atu ahau kia kou- tou, he mate ano kei roto i ena mahi. Te mea tika anake ina ka hoko atu te whenua, me noti, me koura, me hirivva, Haere atu ana te whenua, haere mai ana te moni. Inakoa i runga i tetahi wha- kataua kia o koutou tupuna,' " Haere maaha, Waiho maaha." Tena, ko te tuku atu ki nga tangata ke noa iho wha- kahaere ai, kaore he tika mo koutou i roto. Ko te whenua te rawe i pahure? He Ture hou mo nga Kai- tiaki. He arai atu i te he. KUA kitea nuitia te he o te mea o to kai- tiaki. He nui nga tangata e mate ana i runga i tu ratou tukunga atu i o ratou whenua, taonga, ki etahi tangata hei tiaki ui. Kitea iho ana, tino pau atu aua whenua me nga huanga o roto i; ma kaitiaki. Ko nga tangata nona eke nga whenua, nga taonga, tino mate atu. Ko te mate hoki ra tenei, i tino poharu rawa atu nga ta- ngata nona tu whenua i runga i te whaka- haere he a nga kaitiaki. E ki ami te nupepa Pakeha, tu Herald o Turanga, kei te mohio noa atu nga ta- ngata o taua kainga ki nga mahi he i mahia e etahi o nga kaitiaki o Nui Tireni. E ki ana hoki taua niupepa, he nui rawa atu to mate o nga tangata nona nga whenua, ngu taonga, i runga i te pokanoa o nga kaitiaki ki te kai ngaro i nga moni u puta ana i roto i nga whenua nga taonga ranei e tiakina o ratou. Na, i tenei, ka titiro to Paremata a tenei tau, i enei he. Ka tu te Paremata, ia Mei ia Hune ranei e haere aku nei ka tahuri ratou ki te hanga i tetahi ritenga hou, mo tenei mahi, hei whakaora i nga tangata e tukuna atu ana o ratou whenua ki nga kaitiaki noa iho, kia taea ai hoki to titiro ki te tika ki te he ranei o nga mahi a nga kaitiaki noa iho. He whakaatu atu tenei ki nga Maori, tenei ano Te Tino Kaitiaki a te Kawana- tanga, he Kaitiaki mo Te Katoa, ara, mo nga tangata e mate wira-kore ana, mo nga tamariki e ona whanaunga kore ana, mo ngu whenua, me nga whenua taonga ranei kaore e mohiotia, nowai ranei, no wai ranei. Me hemea ka ho te mahi a taua Tino Kaitiaki ma te koroni tonu o Nui Tireni e utu to hunga no ratou te whenua tiaki i mahia hetia. Na, ko etahi kaitiaki noa iho, me he mea ka he o ratou, whaka- haere, mehemea ka tangohia ketia nga moni. mehemea kaore a ratou moni hei niu ia ratou hara, katahi ka tino mate rawa </pre>

2 23__1_2.gif 23__1_2.gif 23__1_2.gif 267973 GIF 1280 1570 268KB 23__1_2.gif 23__1_2.gif <img src="_httpprefix_/collect/[collection]/index/assoc/[parent(Top):assocfilepath]/[srclinkFile]" width="[ImageWidth]" height="[ImageHeight]"> gif 23__1_2_thumb.gif <img src="_httpprefix_/collect/[collection]/index/assoc/[parent(Top):assocfilepath]/[Thumb]" alt="[Thumb]" width="[ThumbWidth]" height="[ThumbHeight]"> 82 100 jpeg 23__1_2_screen.jpeg <img src="_httpprefix_/collect/[collection]/index/assoc/[parent(Top):assocfilepath]/[Screen]" width=[ScreenWidth] height=[ScreenHeight]> 408 500 PagedImage 2 <pre> MATARIKI. koutou—ara, te hunga na ratou i whaka- tu nga kaitiaki. Koia ra te take—hei arai atu i tenei, tu mate, i whakaarohia nuitia, kia hangaia e te Paremata, tetahi ritenga hou, kia ahei ai te whiu i nga kaitiaki e mahi he ana. Ko te ritenga hou tenei; Mehemea ka tuku atu tetahi tono ki te Tino Kaitiaki mo te Katoa e whakaatu atu ana kiaaia nga take, katahi ka whaimana ia ki te tono atu ki aua kaitiaki kia whakaatutia mai e ratou kiaia, a ratou mahi Tiaki katoa, me nga moni katoa i riro mai kia ratou, me nga tikanga katoa o te ratou whakahaere. Na, mehemea, e kite ana, he e te wha- kahaere a aua Kaitiaki noa iho, ka whai- mana te Tino Kaitiaki kia tuku atu ratou kia tino whakawa kia, kia homai utu ranei aua kaitiaki noa iho mo a ratou he, kia tukuna atu ranei ratou ki te whareherehere mo to a ratou hara. Akuanei ka piri te ngakau o nga kaiti- aki e mahi he ana. Whakatunga a te Hupirimi Kooti mo Pouawa I ENEI ra kua hori ake i tuhituhi etahi tangata Maori no ratou Pouawa o ratou ingoa ki tetahi Pukapuka Tiaki e whaka- tutia ana ko Te Riihi me ona hoa tokorua hei kaitiaki mo taua whenua. Na, no te taenga mai o nga Kaiwhakawa o te Kooti Whenua Maori ki Turanganui katahi ka tono atu Te Ruhi kia wehewehe a taua whenua, kia whakataua ki a ia me ona hoa tokorua te kau ma rua mano eka o taua Poraka. He roa te whakarongotanga a nga kaiwhakawa ko Te Hiira raua ko Opa- raina, me to raua hoa Retireti Tapihana te Ateha ki nga korero a Te Riihi. Ko ta Te Riihi i tohe atu ai ki te Kooti, ko taua Pukapuka Tiaki a nga Maori ki a ia me ona hoa tokonui nga kaitiaki mo Pouawa, he tino hoko tika i runga i nga ritenga o te Ture. A, kia whakapumautia tonutia kia ratou tokotoru taua wahi, me te mea no ratou tonu ake te kainga. Heoi. Kaore te Kooti Whenua Maori e whakaae ki te tono a te Riihi. Na, ka tahi ka whakaaro te Riihi ki haere ki te Hupirimi Kooti, ma reira e whakamana mai ona tikanga Ehara. Kore ana te Hupirimi Kooti e whakaae. Ko te whakataunga a te Hupi- rimi kaore e whaimana taua Pukapuka. He Tukutuku Pungawere- ware. KUA rongo matou ko te tikanga hou e wha- kaarohia ana inaianei mo te taha ki nga whenua Maori, he mahi Kamupene. He Pakeha he. Maori nga tangata o taua hunga. Ma nga Maori e tuku atu o ratou whenua ki tana hunga. Na, he hoa ma, ko te mahi tenei a tenei hanga, te pure- hua, Ae rere tonu ki runga ki nga kanara i te tukuia e ka ana. Ki nga tangata Maori katoa o te Motu nei. HE whakaatu tenei kia kite mai koutou i te whakataunga a te Hupirimi Kooti i te whakawa a TAREHA TE MOANANUI mua ko TE RUHI, Roia. Kotahi tau o tenei whakawa e haere anu i Poneke, a, tae mai ki Nepia. Na, whiri- whiritia ana e te Hupirimi Kooti, kitea ana KO TE RUHI TE MEA I HE. I TINO WHAKAHENGIA TE RUHI E TE HUPIRIMI KOOTI mo nga moni a Tare- ha i riro kia aia, ara, i puritia e ia—tana kii mo ana mahi roia, mo nga whenua a Tareha. Na, ki ana Te Hupirimi Kooti, me Tareha hoki, he he taua puritanga i taua moni, ara, i te waru rau pauna, i te te kau ma iwa hereni, me etoru kapa— £819 19s 3d. Ko te kupu tenei a Te Hupirimi Kooti, kia utua e ia, e Te Riihi tenei moni £819 198 3d kia Tareha INAIANEI. Kua tae atu hoki kia Te "Riihi, i Tura- nganui te tino tono a te Hupirimi Kooti kia utua taua moni—me te kupu ki hoki a Te Hupirimi Kooti kia Te Riihi, kaore e tika tana mau i te £819 19s 3d moni a Tareha. I ki ano hoki Te Hupirimi Kooti, Kaore i marama nga mahi i kiia e Te Riihi i mahia e ia ma Tareha. Kaore i marama te ra, te marama, te tau ranei, i mahia ai e Te Riihi ana mahi mo Tareha. Kaore hoki i marama i mahia ranei taua mahi mo Tareha, mo etahi Maori ke atu ranei. Kaore hoki i marama mo te whenua, mo te whenua ranei, aua mahi a te Riihi. I whakakorea rawatea e Tareha aua mahi a Te Riihi ki runga ki a ia. 1 ki hoki taua kaumatua, kaore rawa a ia i whakatu te Riihi hei mahi i nga mahi mo te taha ki te waru rau pauna. Na, tae noa ki ta kai- whakamaori a te Riihi o mua, ara, kia Te Waiti kaumatua, he kaiwhakawa hoki aia. Ko tona kupu tenei ki te Hupirimi Kooti, i tino whakakorea rawatia a Te Riihi e Tareha i runga i aua mahi. No muri mai i taua whakakoretanga tohetohe tonu te Riihi ki te tono utu kia Tareha, A, kitea ana e Te Hupirimi Kooti, e he ana te mahi a te Ruhi. KATI, KO TE TINO WHAKATAU- NGA TENEI A TE HUPIRIMI KOOTI —ME UTU E TE RIIHI. KIA TARE- HA INAIANEI EWARU RAU PAUNA TE EAU MA IWI HERENI ME TE TORU KAPA—£819 198 3d Na Tareha taua moni na Te Riihi i pu- puri pokanoa. Na, e haere atu ana tenei panui, i te Tonga nei. E ahu atu ana ki o ratou whanaunga ki o matou hoa i te Tai Ra- whiti, a rauna noa te Motu nei. E hoa ma i Kia noho tatou i runga i te matauranga, i te mohiotanga, Mehemea ana ka tono tatou ki te tahi roia kia mahia e ia a tatou mahi, tonoa ki a ia, kia mara ma tana utu mo tana mahi i te tuatahi, a, ka tiro atu tatou e pai ana, a, tuhia rawa- tia ki te pukapuka tana whakaaetanga-a- katahi tatou ka whakaae. Tenei, ko te kuhu noa i roto i te pouritanga. AUE! E hika ma E! Ka mate tatou! Ka mate tatou! Ko totatou tino takanga tena ki te ahi whanariki, mamae mutunga kore, ake tonu atu. KIA O MAUA HOA MAORI O TE TA RAWHITI. Ehoa ma,—Tena koutou kua tae ki te takiwa he pupuhi manu. Na, Kanui te manu o tenei tau. Ka nui te momona. Kati Kia kaha koutou ki te pupuhi manu i tenei tau. Ki te hiahia koutou ki te Paura, ki te Hota, ki te Tingara, me haere mai koutou ki te whare maitai o Panera raua ko Paerana hoko ai. Kei a maua hoki nga pu tino pai, hei pupuhi manu, he pu tupara, he pu haki mana, me etahi tu pu atu. Mehemea e hia- hia ana koutou kia whakapaitia a koutou pu me haere mai ano koutou ki a Panera raua ko Panera. He maha hoki nga pu kei a maua. He ngawari te utu. Kia mohio koutou me haere mai koutou kia maua, kia Panera raua ko Paerena i te whare maita i Kihipane. Ko te tino whare tenei o te Tai Rawhiti hei hoko i nga Paura, Hota, Tingara, Pu, me aua tu mea katoa. Kei a maua hoki nga Kakahu Wahine, Kakahu tane, Kakahu tamariki nga hu tane nga hu wahine me nga nohoanga tane nohoanga wa- hine, me te Te Huka, Paraoa. Kei a maua hoko nga pamu, nga rakuraku me aua tu mea katoa hei mahi paamu. ENGAWARI ANA TE UTU. Kei wareware koutou, na o koutou hoa, na PANERA RAUA KO PAERANA, I TE WHARE MAITAI, KIHIPANE. </pre>

3 23__1_3.gif 23__1_3.gif 23__1_3.gif 163387 GIF 1280 1015 163KB 23__1_3.gif 23__1_3.gif <img src="_httpprefix_/collect/[collection]/index/assoc/[parent(Top):assocfilepath]/[srclinkFile]" width="[ImageWidth]" height="[ImageHeight]"> gif 23__1_3_thumb.gif <img src="_httpprefix_/collect/[collection]/index/assoc/[parent(Top):assocfilepath]/[Thumb]" alt="[Thumb]" width="[ThumbWidth]" height="[ThumbHeight]"> 100 79 jpeg 23__1_3_screen.jpeg <img src="_httpprefix_/collect/[collection]/index/assoc/[parent(Top):assocfilepath]/[Screen]" width=[ScreenWidth] height=[ScreenHeight]> 500 396 PagedImage 3 <pre> MATARIKI. TE HOKO O WHATAUPOKO. Ka tino hokona rawatia to 12,400 nga eke o Whataupoko Poraka, nui atu, iti iho ranei. Ko taua whenua e takoto ana i te takiwa o Papati Pei, e tutata ana ki te taone o Kihi- pane. Ko tenei hoko i runga i te tono o Paaka, te kaitango mokete. Ka haere hoki tenei hoko i runga i te whakahaere o te Kai Rehi- ta o te Hupirimi Kooti i Nepia i raro i nga tikanga o te Ture whakatikatika i te ture hoko whenua, 1860, i raro hoki i nga tikanga o te Tare, 1870, e whakamana ana nga kai- tango mokete ki te hoko i nga whenua i moketetia kia ratou. Na, kua tae atu te tono ki a PITI raua ko PENETI, na Paora A.F. Paata, kai Rehita o te Hupirimi Kooti o Nepia i tuku atu taua tono kia rana I RUNGA I TE WHAKAAE- TANGA o ke kaitango o te mokete kia ho- kona, kia maketetia mutia i ta raua whare makete i te taone o Kihipane a TE PARAIRE, te 29 o nga ra o APEREIRA, 1881, i te rua haora me te hawhe i muri iho i te tina. WAHI TUATAHI e hokona ana. Katoa o taua piihi whenua tona nuinga 12, 400 nga eka, nui atu iti iho ranei, tetahi wahi o WHATAUPOKO, i te takiwa o Turanga, Papati Pei. Koia te whenua i whakahuatia i roto i tetahi puka- puka, a, i raro i te mana o taua pukapuka, i runga hoki i ana tikanga e hokona ana e te kai tango i te Mokete e PAAKA taua whenua. KO TE WAHI TUARUA. Te whaitaketanga, me te paanga tera e riro mai ki te kai tango i te mokete i runga i tetahi kotahi mano eka kaore i uru ki roto ki te 12, 400, i muri mai i te utunga atu i nga moni £6600 me nga inatareti i whakata turutia ki tetahi tangata ke (ko te wahi tenei e mohiotia ana kei a Makitanara) e nga kai tuku i te mokete. KO WHATAUPOKO Ko tenei whenua e hokona ana i runga i te tono a PAAKA e takoto ana ki te hangai- taunga ki te taone, a, ko te awa o Waimate te rohe i Waenganui i taua whenua, me nga whenua e mohiotia nuitia ana ko Pouawa me kaiti. Ko nga ritenga enei mo te hoko. Kotahi wahi o nga wahanga e wha o te moni, ara tetahi koata ka utua tonutia i te takiwa tonu ka hokona te whenua ko WHATAUPOKO. Ko te toenga o te moni me utu i te whakao- tinga o te pukapuka tuku i roto, i nga ra i whakaritetia i runga i nga tikanga o te hoko. Eo nga tangata e hiahia ana ki te patai mo nga tikanga mo te taha ki te hoko, me ui atu ratou ki te Roia mo Paaka i Kihipane ara kia. H. 3. WIINI, Roia, Kihipane. Kia WIREMU RII RIIHI, no Nepia aia i mua, engari, no Kihi- pane, Papete Pei, inaianei, i roto i te koroni o Nui Tireni, roia, kia WIREMU PERE, kia RIPE- RATA KAHUTIA, no tana Papeti Pei, ano raua, he tangata Maori. KIA MOHIO KOUTOU, kia kotahi marama i muri i ho i te panuitanga i tenei panui i roto i nga nupepa erua i taia i Kihipane me nga niupepa erua i taia i Poneke, ka hokona e au ka tukuna atu ranei e au kia hokona kia maketetia, nga whenua i whakaatutia i roto i tetaki puka- puka mokete i tuhia i te 25 o nga ra o Pepuere, 1879, (i rehitatia i te tari Rehita Pukapuka i Nepia i raro i te nama 13175). Ko taua pukapuka i waenganui ia koutou o tetahi taha, me au ko PEREHIWA PAAKA, i whakahuatia i raro iho nei o tetahi taha. Na, ka hokona, ka makete tia aua whenua, ki te kore, koutou e utu mai ki au nga tino moni pukai i whakatuturitia mai ki au i runga i taua pukapuka mokete, te toenga ranei, me nga inatarete—nga moni whakapiki katoa, e tika ana kia utua ki au i runga i taua puka- puka, mokete. Na, tenei ano hoki tetahi, kia mohio koutou, ko te take i tukuna atu e au tenei panui kia panuitia, koia tenei,—ara,—kaore ano koutou i atu mai ki au nga tino moni pukai me nga moni inatereti —nga moni whakapiki i whakaaetia i ranga i nga ritenga i whakaatutia i roto i taua pukapuka mokete. I tuhia i tenei te 12 o nga ra o Maehe 1881. NA PERIHIWA PAAKA. HIU J. WUNI, Roia, Kihipane. </pre>