1 | MATARIKI
|
---|
2 |
|
---|
3 | " KO IA HE TARINGA ONA HEI WHAKARONGO ME WHAKARONGO."
|
---|
4 |
|
---|
5 | No. 2. TAURANGANUI, MEI 14, 1881.
|
---|
6 |
|
---|
7 |
|
---|
8 |
|
---|
9 | Matariki.
|
---|
10 |
|
---|
11 | MEI 14, 1881.
|
---|
12 |
|
---|
13 |
|
---|
14 |
|
---|
15 | Te Kaiwhakaora i nga
|
---|
16 | Whenua mate.
|
---|
17 |
|
---|
18 | I nga tau e toru kua hori ake nei, ka
|
---|
19 | tae mai te Roia hei whakahaere i nga
|
---|
20 | Maori o tenei takiwa, ara, o Turanga.
|
---|
21 |
|
---|
22 | I ki ia i reira, he pirau rawa nga
|
---|
23 | tikanga hoko i nga whenua Maori o
|
---|
24 | tenei takiwa. A, hei mea, kia taea ai
|
---|
25 | te tika me te pono, koia te take i kara-
|
---|
26 | ngatia ai ia kia haere mai, mana e
|
---|
27 | whakatikatika aua mea katoa, kia
|
---|
28 | takoto ai nga mahi pera mo a muri ake
|
---|
29 | i runga i nga huarahi marama. I mea
|
---|
30 | ano ia " e hara taku i te whakahe, i te
|
---|
31 | whakararuraru, erangi, he whakatika-
|
---|
32 | tika i nga he katoa u mua, a, he hapai
|
---|
33 | hoki i nga mea i tika."
|
---|
34 |
|
---|
35 | Na, e hoa ma, e haere ana tenei ki te
|
---|
36 | toru o nga tau, He aha te mea kua
|
---|
37 | pahure i a ia? Kaore noa iho. I pau
|
---|
38 | tena takiwa roa i a ia ki te mahi wha-
|
---|
39 | kawa tekateka noa iho i nga tangata e
|
---|
40 | whakatete ana ki aia. He kai pakari
|
---|
41 | nana te maua hara. Kua kitea he
|
---|
42 | parati tona rupahu. I te tuatahi ra he
|
---|
43 | tangata ia e mau ana ki te rangimarie.
|
---|
44 | He aha ra i hoa riri ai nga tangata o
|
---|
45 | nga wahi kotoa ki aia? He aha ra i
|
---|
46 | kore ai e taea e ia te whakaotioti nga
|
---|
47 | mahi nunui i tangohia nei e ia ki roto
|
---|
48 | ki tona ringaringa i tona taenga mai?
|
---|
49 | Kua rite ano ranei ana mea i korero ai
|
---|
50 | mo Whataupoko?
|
---|
51 |
|
---|
52 | I mangai nui ia, i ki, kaore rawa i tika
|
---|
53 | te take o Paaka raua ko Makitanara,
|
---|
54 | erangi ko te whenua ka hoki katoa mai
|
---|
55 | i a ia. He aha ra i kore ai e tutuki
|
---|
56 | tera kupu ana? Ehara ia nei i te mea
|
---|
57 | na tona kore-roro ki te whakahaere
|
---|
58 | ritenga mo runga i taua whenua i hore
|
---|
59 | ai e puta ake he pai ki runga ki nga
|
---|
60 | Maori?
|
---|
61 |
|
---|
62 | I whakaatu tetahi tino tohunga-mahi-
|
---|
63 | whika i mua ra, he nui te mate mo nga
|
---|
64 | Maori i roto i aua whakaritenga, no te
|
---|
65 | mea, i runga i te haua o te Kaiwhaka-
|
---|
66 | rite, tau ke ana te painga ki te taha
|
---|
67 | Pakeha. A, tika tonu taua kupu. Kei
|
---|
68 | whea koki a Whataupoko inaianei?
|
---|
69 | Kei whea hoki ra te £60, 000 i kiia nei e
|
---|
70 | taua Wahahuka, ka puta mai i roto i
|
---|
71 | tana mahi, a,, ka whakahaerea hei oranga
|
---|
72 | mo nga tangata o te Karaati o Whatau-
|
---|
73 | poko? Me he auahi te whakangaro-
|
---|
74 | manga atu!te kitea
|
---|
75 |
|
---|
76 | Otira, ka pena katoa nga mahi a tena
|
---|
77 | tangata i whakatu noa nei i a ia hei
|
---|
78 | Kaitiaki. - Ko nga tangata kua ate
|
---|
79 | mataki taki i nga mahi a tena Pakeha
|
---|
80 | i nga wahi katoa e noho ana ia, kei te
|
---|
81 | tino mohio he pera anake nga mahi e
|
---|
82 | hangaia ana i roto i a Ia, ara, kaore rawa
|
---|
83 | atu he paku kiko o roto. Kaore ia e
|
---|
84 | mohio ki te whakahaere tikanga mo te
|
---|
85 | ora. Ki tana mahara pena tonu te
|
---|
86 | titiro atu a te katoa ki ana ritenga, me
|
---|
87 | tana tonu ake. Nowhea hoki e pena te
|
---|
88 | tangata marama? Ko nga tangata
|
---|
89 | kore whakaaro anake e raru ana i tana
|
---|
90 | tinihanga.* A, ko nga Maori ano hoki
|
---|
91 | tetahi i te mea, kaore ano ratou i whi-
|
---|
92 | whi ki nga matauranga o te Pakeha.
|
---|
93 | Kaore e ahei ia ratou te whiriwhiri, te
|
---|
94 | utu tika mo ana rawa. Heoi mo Wha-
|
---|
95 | taupoko.
|
---|
96 |
|
---|
97 | Tena! He aha te oranga, te painga
|
---|
98 | ranei, kua puta ki nga Maori i runga i
|
---|
99 | Pakowai, i whakaaetia e Te Honehana
|
---|
100 | kia whaka hokitia tonutia ki nga Maori
|
---|
101 | hei whenua tuturu mo ratou Kei a
|
---|
102 | wai a Pakowai inaianei? Kei nga
|
---|
103 | Maori? Ehara. He aha te oranga, te
|
---|
104 | painga ranei kua puta ki nga Maori i
|
---|
105 | runga i Maraetaha, Te Kuri Te Kaiparo,
|
---|
106 | nga poraka whenua Matawhero, ara, nga
|
---|
107 | whenua katoa i tukuna e nga Maori kia
|
---|
108 | whakahaeretia e taua roia. Kei whea
|
---|
109 | nga Heke i haere mai nei i tawahi hei
|
---|
110 | noho mo Pouawa? A whea ra oti ai a
|
---|
111 | Kaiti? Kua hoki ano ki nga Maori
|
---|
112 | nga whenua i hokona nei kia Te Rire
|
---|
113 | kua mate?"E hara i a nei hoki." Ka-
|
---|
114 | tahi ano te waha huka, ko te Pakeha e
|
---|
115 |
|
---|
116 | tiaki nei i nga whenua o nga Maori,
|
---|
117 | nana hoki te ki ka Taea katoatia e ia
|
---|
118 | era mahi. Heoi. " E kore hoki te ra-
|
---|
119 | kau ataahua e hua i te hua kino; e kore
|
---|
120 | ano hoki te rakau kino e hua i te hua
|
---|
121 | ataahua."
|
---|
122 |
|
---|
123 |
|
---|
124 |
|
---|
125 | He Kai Tiaki Mo Nga Kai
|
---|
126 | Tiaki.
|
---|
127 |
|
---|
128 | No te nui rawa o te tikanga o rotu i
|
---|
129 | tenei mea i te Kaitiaki, kitea ana e te
|
---|
130 | Kawanatanga e tika ana kia whakaturia
|
---|
131 | tetahi tangata whakaaro rangatira, whi-
|
---|
132 | whi matauranga hoki, hei tiaki, hei
|
---|
133 | whakahaere i o nga rawa o era tangata, e
|
---|
134 | noho haua ana, kaore nei e kaha ki te
|
---|
135 | whakahaere ia ratou taonga. I peneitia
|
---|
136 | te tikanga, no te mea i kitea te whaka-
|
---|
137 | haere kino a nga kaitiaki whakatunoa
|
---|
138 | iho nei, ara, te tahuri ki te whakawhiwhi
|
---|
139 | i nga tangata e whakahaera ana e ratou
|
---|
140 | i runga i te tiaki, anga ke aua te kaitiaki
|
---|
141 | ki te whakapau, ki te whakangaro, ki te
|
---|
142 | kai noa iho i nga mea i tukua ra ki te
|
---|
143 | ratou ringa pupuri ai. No reira ka kitea
|
---|
144 |
|
---|
145 | he tikanga nui kei roto i tenei mea u
|
---|
146 | Kai tiaki. He mana nui kei roto i tera
|
---|
147 | mea. E taea ana e te ngakau kino te
|
---|
148 | whakahaere kino, e te ngakau pai te
|
---|
149 | whakahaere pai. Ko nga mea e hiahia
|
---|
150 | ana ki te hoko i o ratou whenua, me
|
---|
151 | hanga tonu te haere ki te kai hoko me
|
---|
152 | riro rawa mai ki o ratou ringaringa te
|
---|
153 | utu o te ratou whenua, me nooti, ma
|
---|
154 | hiriwa, me koura ranei. Kia tupato
|
---|
155 | rawa i nga mahi. Kamupene, e noho
|
---|
156 | nei he pukapuka ke, he kupu a waha ke
|
---|
157 |
|
---|
158 | te moni ia ratou.
|
---|
159 |
|
---|
160 | Kaua rawa e moumou i nga moni utu
|
---|
161 | o o koutou whenua. Ko nga whapu, ko
|
---|
162 | nga pereti, ko nga mea hei painga mo te
|
---|
163 | katoa, a, ma nga tangata katoa e utu,
|
---|
164 | no te mea, ko te Kawanatanga ke to
|
---|
165 | hunga whakahaere i era mea; a, ma nga
|
---|
166 | tangata katoa, Pakeha, Maori, e whai
|
---|
167 | kohaki a ia mo aua mahi.
|
---|
168 |
|
---|
169 | Ko nga tangata e whakahau aua ia
|
---|
170 | koutou kia mahi i era mahi, a ma koutou
|
---|
171 | tonu e utu, he kohuru tena ia koutou, e
|
---|
172 | hara i te mea he whai ta ratou kia ora |
---|