| 1 | MATARIKI
|
|---|
| 2 |
|
|---|
| 3 | " KO IA HE TARINGA ONA HEI WHAKARONGO ME WHAKARONGO."
|
|---|
| 4 |
|
|---|
| 5 | No. 2. TAURANGANUI, MEI 14, 1881.
|
|---|
| 6 |
|
|---|
| 7 |
|
|---|
| 8 |
|
|---|
| 9 | Matariki.
|
|---|
| 10 |
|
|---|
| 11 | MEI 14, 1881.
|
|---|
| 12 |
|
|---|
| 13 |
|
|---|
| 14 |
|
|---|
| 15 | Te Kaiwhakaora i nga
|
|---|
| 16 | Whenua mate.
|
|---|
| 17 |
|
|---|
| 18 | I nga tau e toru kua hori ake nei, ka
|
|---|
| 19 | tae mai te Roia hei whakahaere i nga
|
|---|
| 20 | Maori o tenei takiwa, ara, o Turanga.
|
|---|
| 21 |
|
|---|
| 22 | I ki ia i reira, he pirau rawa nga
|
|---|
| 23 | tikanga hoko i nga whenua Maori o
|
|---|
| 24 | tenei takiwa. A, hei mea, kia taea ai
|
|---|
| 25 | te tika me te pono, koia te take i kara-
|
|---|
| 26 | ngatia ai ia kia haere mai, mana e
|
|---|
| 27 | whakatikatika aua mea katoa, kia
|
|---|
| 28 | takoto ai nga mahi pera mo a muri ake
|
|---|
| 29 | i runga i nga huarahi marama. I mea
|
|---|
| 30 | ano ia " e hara taku i te whakahe, i te
|
|---|
| 31 | whakararuraru, erangi, he whakatika-
|
|---|
| 32 | tika i nga he katoa u mua, a, he hapai
|
|---|
| 33 | hoki i nga mea i tika."
|
|---|
| 34 |
|
|---|
| 35 | Na, e hoa ma, e haere ana tenei ki te
|
|---|
| 36 | toru o nga tau, He aha te mea kua
|
|---|
| 37 | pahure i a ia? Kaore noa iho. I pau
|
|---|
| 38 | tena takiwa roa i a ia ki te mahi wha-
|
|---|
| 39 | kawa tekateka noa iho i nga tangata e
|
|---|
| 40 | whakatete ana ki aia. He kai pakari
|
|---|
| 41 | nana te maua hara. Kua kitea he
|
|---|
| 42 | parati tona rupahu. I te tuatahi ra he
|
|---|
| 43 | tangata ia e mau ana ki te rangimarie.
|
|---|
| 44 | He aha ra i hoa riri ai nga tangata o
|
|---|
| 45 | nga wahi kotoa ki aia? He aha ra i
|
|---|
| 46 | kore ai e taea e ia te whakaotioti nga
|
|---|
| 47 | mahi nunui i tangohia nei e ia ki roto
|
|---|
| 48 | ki tona ringaringa i tona taenga mai?
|
|---|
| 49 | Kua rite ano ranei ana mea i korero ai
|
|---|
| 50 | mo Whataupoko?
|
|---|
| 51 |
|
|---|
| 52 | I mangai nui ia, i ki, kaore rawa i tika
|
|---|
| 53 | te take o Paaka raua ko Makitanara,
|
|---|
| 54 | erangi ko te whenua ka hoki katoa mai
|
|---|
| 55 | i a ia. He aha ra i kore ai e tutuki
|
|---|
| 56 | tera kupu ana? Ehara ia nei i te mea
|
|---|
| 57 | na tona kore-roro ki te whakahaere
|
|---|
| 58 | ritenga mo runga i taua whenua i hore
|
|---|
| 59 | ai e puta ake he pai ki runga ki nga
|
|---|
| 60 | Maori?
|
|---|
| 61 |
|
|---|
| 62 | I whakaatu tetahi tino tohunga-mahi-
|
|---|
| 63 | whika i mua ra, he nui te mate mo nga
|
|---|
| 64 | Maori i roto i aua whakaritenga, no te
|
|---|
| 65 | mea, i runga i te haua o te Kaiwhaka-
|
|---|
| 66 | rite, tau ke ana te painga ki te taha
|
|---|
| 67 | Pakeha. A, tika tonu taua kupu. Kei
|
|---|
| 68 | whea koki a Whataupoko inaianei?
|
|---|
| 69 | Kei whea hoki ra te £60, 000 i kiia nei e
|
|---|
| 70 | taua Wahahuka, ka puta mai i roto i
|
|---|
| 71 | tana mahi, a,, ka whakahaerea hei oranga
|
|---|
| 72 | mo nga tangata o te Karaati o Whatau-
|
|---|
| 73 | poko? Me he auahi te whakangaro-
|
|---|
| 74 | manga atu!te kitea
|
|---|
| 75 |
|
|---|
| 76 | Otira, ka pena katoa nga mahi a tena
|
|---|
| 77 | tangata i whakatu noa nei i a ia hei
|
|---|
| 78 | Kaitiaki. - Ko nga tangata kua ate
|
|---|
| 79 | mataki taki i nga mahi a tena Pakeha
|
|---|
| 80 | i nga wahi katoa e noho ana ia, kei te
|
|---|
| 81 | tino mohio he pera anake nga mahi e
|
|---|
| 82 | hangaia ana i roto i a Ia, ara, kaore rawa
|
|---|
| 83 | atu he paku kiko o roto. Kaore ia e
|
|---|
| 84 | mohio ki te whakahaere tikanga mo te
|
|---|
| 85 | ora. Ki tana mahara pena tonu te
|
|---|
| 86 | titiro atu a te katoa ki ana ritenga, me
|
|---|
| 87 | tana tonu ake. Nowhea hoki e pena te
|
|---|
| 88 | tangata marama? Ko nga tangata
|
|---|
| 89 | kore whakaaro anake e raru ana i tana
|
|---|
| 90 | tinihanga.* A, ko nga Maori ano hoki
|
|---|
| 91 | tetahi i te mea, kaore ano ratou i whi-
|
|---|
| 92 | whi ki nga matauranga o te Pakeha.
|
|---|
| 93 | Kaore e ahei ia ratou te whiriwhiri, te
|
|---|
| 94 | utu tika mo ana rawa. Heoi mo Wha-
|
|---|
| 95 | taupoko.
|
|---|
| 96 |
|
|---|
| 97 | Tena! He aha te oranga, te painga
|
|---|
| 98 | ranei, kua puta ki nga Maori i runga i
|
|---|
| 99 | Pakowai, i whakaaetia e Te Honehana
|
|---|
| 100 | kia whaka hokitia tonutia ki nga Maori
|
|---|
| 101 | hei whenua tuturu mo ratou Kei a
|
|---|
| 102 | wai a Pakowai inaianei? Kei nga
|
|---|
| 103 | Maori? Ehara. He aha te oranga, te
|
|---|
| 104 | painga ranei kua puta ki nga Maori i
|
|---|
| 105 | runga i Maraetaha, Te Kuri Te Kaiparo,
|
|---|
| 106 | nga poraka whenua Matawhero, ara, nga
|
|---|
| 107 | whenua katoa i tukuna e nga Maori kia
|
|---|
| 108 | whakahaeretia e taua roia. Kei whea
|
|---|
| 109 | nga Heke i haere mai nei i tawahi hei
|
|---|
| 110 | noho mo Pouawa? A whea ra oti ai a
|
|---|
| 111 | Kaiti? Kua hoki ano ki nga Maori
|
|---|
| 112 | nga whenua i hokona nei kia Te Rire
|
|---|
| 113 | kua mate?"E hara i a nei hoki." Ka-
|
|---|
| 114 | tahi ano te waha huka, ko te Pakeha e
|
|---|
| 115 |
|
|---|
| 116 | tiaki nei i nga whenua o nga Maori,
|
|---|
| 117 | nana hoki te ki ka Taea katoatia e ia
|
|---|
| 118 | era mahi. Heoi. " E kore hoki te ra-
|
|---|
| 119 | kau ataahua e hua i te hua kino; e kore
|
|---|
| 120 | ano hoki te rakau kino e hua i te hua
|
|---|
| 121 | ataahua."
|
|---|
| 122 |
|
|---|
| 123 |
|
|---|
| 124 |
|
|---|
| 125 | He Kai Tiaki Mo Nga Kai
|
|---|
| 126 | Tiaki.
|
|---|
| 127 |
|
|---|
| 128 | No te nui rawa o te tikanga o rotu i
|
|---|
| 129 | tenei mea i te Kaitiaki, kitea ana e te
|
|---|
| 130 | Kawanatanga e tika ana kia whakaturia
|
|---|
| 131 | tetahi tangata whakaaro rangatira, whi-
|
|---|
| 132 | whi matauranga hoki, hei tiaki, hei
|
|---|
| 133 | whakahaere i o nga rawa o era tangata, e
|
|---|
| 134 | noho haua ana, kaore nei e kaha ki te
|
|---|
| 135 | whakahaere ia ratou taonga. I peneitia
|
|---|
| 136 | te tikanga, no te mea i kitea te whaka-
|
|---|
| 137 | haere kino a nga kaitiaki whakatunoa
|
|---|
| 138 | iho nei, ara, te tahuri ki te whakawhiwhi
|
|---|
| 139 | i nga tangata e whakahaera ana e ratou
|
|---|
| 140 | i runga i te tiaki, anga ke aua te kaitiaki
|
|---|
| 141 | ki te whakapau, ki te whakangaro, ki te
|
|---|
| 142 | kai noa iho i nga mea i tukua ra ki te
|
|---|
| 143 | ratou ringa pupuri ai. No reira ka kitea
|
|---|
| 144 |
|
|---|
| 145 | he tikanga nui kei roto i tenei mea u
|
|---|
| 146 | Kai tiaki. He mana nui kei roto i tera
|
|---|
| 147 | mea. E taea ana e te ngakau kino te
|
|---|
| 148 | whakahaere kino, e te ngakau pai te
|
|---|
| 149 | whakahaere pai. Ko nga mea e hiahia
|
|---|
| 150 | ana ki te hoko i o ratou whenua, me
|
|---|
| 151 | hanga tonu te haere ki te kai hoko me
|
|---|
| 152 | riro rawa mai ki o ratou ringaringa te
|
|---|
| 153 | utu o te ratou whenua, me nooti, ma
|
|---|
| 154 | hiriwa, me koura ranei. Kia tupato
|
|---|
| 155 | rawa i nga mahi. Kamupene, e noho
|
|---|
| 156 | nei he pukapuka ke, he kupu a waha ke
|
|---|
| 157 |
|
|---|
| 158 | te moni ia ratou.
|
|---|
| 159 |
|
|---|
| 160 | Kaua rawa e moumou i nga moni utu
|
|---|
| 161 | o o koutou whenua. Ko nga whapu, ko
|
|---|
| 162 | nga pereti, ko nga mea hei painga mo te
|
|---|
| 163 | katoa, a, ma nga tangata katoa e utu,
|
|---|
| 164 | no te mea, ko te Kawanatanga ke to
|
|---|
| 165 | hunga whakahaere i era mea; a, ma nga
|
|---|
| 166 | tangata katoa, Pakeha, Maori, e whai
|
|---|
| 167 | kohaki a ia mo aua mahi.
|
|---|
| 168 |
|
|---|
| 169 | Ko nga tangata e whakahau aua ia
|
|---|
| 170 | koutou kia mahi i era mahi, a ma koutou
|
|---|
| 171 | tonu e utu, he kohuru tena ia koutou, e
|
|---|
| 172 | hara i te mea he whai ta ratou kia ora |
|---|
